نخستين سياره در يك منظومه سه تايى

نجوم، بهدخت عرفانيان: نخستين منظومه سياره اى در يك سيستم چندستاره اى كشف شد تا بازه جست وجوى فراخورشيدى ها گسترش يابد. آيا منظومه هاى ستاره اى چندتايى مى توانند پشتيبان سيارات داراى حيات باشند؟ اين سئوال مهمى براى اخترزيست دانان است زيرا بيش از نيمى از ستارگان كهكشان ما متعلق به منظومه هاى دوتايى، سه تايى و چندتايى هستند. ستاره شناسان تاكنون چندين سياره غول پيكر را يافته اند كه به دور يكى از اعضاى منظومه هاى دوتايى مى گشته اند، منظومه هايى كه فاصله دو مولفه آنها از هم زياد بوده است. اما كشف اخير در صورتى كه تائيد شود نشان خواهد داد كه منظومه هاى ستاره اى چندتايى هم مى توانند سياره داشته باشند. «مكيج كوناكى» در مقاله اى كه روز چهاردهم جولاى در نشريه نيچر منتشر شد، وجود سياره اى در منظومه سه تايى HD188753 را در صورت فلكى دجاجه اعلام كرد. «كوناكى» كه داراى درجه فوق دكترا در سياره شناسى از انستيتوى تكنولوژى كاليفرنيا است، شيوه جديدى را براى آشكارسازى سيارات پيرامون ستاره هاى دوتايى به كار گرفته است. او با استفاده از تلسكوپ ۱۰ مترى كك ۱ (Keck ۱) نشان داد لرزش هاى گرانشى توسط سياره اى به وجود آمده كه جرم آن حداقل ۱۴/۱ برابر جرم مشترى است و در مدارى نزديك، با دوره تناوب ۳۵/۳روزه گرد ستاره اصلى كه كوتوله اى از رده طيفى G و تقريباً همانند خورشيد ما است، مى چرخد. ستاره اصلى هم به نوبه خود داراى دو همدم ستاره اى است، كوتوله هايى از رده هاى طيفى G و K كه جرمشان اندكى از جرم خورشيد كمتر است و مانند يك جفت دوتايى به دور هم مى گردند. ستاره اصلى و دو ستاره همدم آن در مدارى كشيده در حدود ۶ تا ۱۸ برابر ميانگين فاصله زمين و خورشيد گرد هم مى چرخند. به گفته «كوناكى» «محيطى كه در آن چنين منظومه سياره اى وجود داشته باشد، بسيار تماشايى خواهد بود». او كه چنين نمايى را به سياره تاتونى، زادگاه لوك اسكاى واكر در فيلم جنگ ستارگان تشبيه مى كرد، در ادامه افزود: «منظره آسمانى كه در آن سه خورشيد وجود داشته باشد، چه در عالم واقعيت و چه در دنياى مجازى، بسيار دور از ذهن است.» وجود سياره اى مشترى گون و داغ در يك منظومه سه تايى كه در فاصله كمى هم از يكديگر قرار گرفته اند، سئوالات چالش برانگيزى را در مورد چگونگى شكل گيرى سيارات مطرح مى كند. نظريه پردازان مدت ها تصور مى كردند كه مشترى هاى داغ جايى بسيار دورتر از ستاره ميزبان خود شكل مى گيرند و سپس به دليل برهم كنش هاى گرانشى با صفحه هاى پيرامون ستاره، به مدارهاى نزديكتر فرو مى افتند. اما بعيد است كه براى HD188753 چنين اتفاقى افتاده باشد. تاثير گرانشى مختل كننده جفت ستاره اى همدم سبب ناقص شدن صفحه پيرامون ستاره اصلى شده و مقدار ماده موجود براى ساختن سياره اى غول پيكر را بسيار كاهش داده است. نظريه پردازان، «آلن باس» و «جك ليسوور» بر اين باورند كه اين سياره احتمالاً در فاصله دورترى از ستاره ميزبان خود شكل گرفته و سپس در جريان بر هم كنش هاى گرانشى پيچيده اى به مدار فعلى خود افتاده است، نظير آنچه كه در منظومه هاى ستاره اى چندتايى براى رسيدن به يك موقعيت پايدار رخ مى دهد.