در سايه خورشيد
شراگيم امينى
فردا مردم سرتاسر ايران مى توانند با ساده ترين ابزار رصدى شاهد آخرين كسوف قابل مشاهده در كشورمان تا چندين سال آينده باشند. منجمان آماتور در سرتاسر كشورمان ابزار رصدى مخصوص رصد خورشيد خود را آماده كرده اند تا به پيشواز خورشيد گرفتگى جزيى ۱۱ مهر بروند. ظهر فردا (دوشنبه) خورشيد روى خط واصل ماه و زمين قرار مى گيرد و حداكثر تا ۳۵ درصد از سطح خورشيد توسط ماه از ديد ساكنان كشورمان پوشيده مى شود. اين خورشيدگرفتگى كه در ايران به صورت جزيى و در كشورهاى جنوب غربى اروپا و بخشى از آفريقا به صورت حلقوى ديده خواهد شد دومين خورشيدگرفتگى سال ۲۰۰۵ ميلادى است. مسير خورشيدگرفتگى ۱۱ مهر(۳ اكتبر) در نوارى از جنوب غربى اروپا شامل كشورهاى پرتغال و اسپانيا و در قاره آفريقا در ليبى، سودان، كنيا و چند كشور ديگر آفريقايى گذر خواهد كرد. در اين نوار، كسوف به صورت حلقوى ديده خواهد شد و در مناطق دو سوى نوار مسير كه شامل غرب آسيا، خاورميانه، شبه جزيره هند و كشورهاى آفريقايى است كسوف به صورت جزيى ديده خواهد شد.
كسوف به گرفت خورشيد گفته مى شود. گرفت كامل خورشيد در هنگامى رخ مى دهد كه ماه (ماه نو) از يك نقطه تقاطع مدار خود عبور كند. در اين زمان اگر اندازه ظاهرى ماه بزرگ تر از اندازه ظاهرى خورشيد باشد هنگام عبورش از مقابل خورشيد، روى خورشيد كاملاً پوشانده مى شود و كسوف كامل رخ مى دهد. اما اگر اندازه ظاهرى ماه مقدارى كوچك تر از خورشيد باشد پهنه باريكى از خورشيد در حول ماه حلقه مى زند. در اين هنگام گرفت حلقوى خورشيد اتفاق مى افتد. در هنگامى كه خورشيد كاملاً روى خط واصل ماه و زمين قرار دارد تنها قسمتى از خورشيد پوشيده مى شود. بيننده زمينى در آن زمان شاهد يك كسوف جزيى خواهد بود. در كسوف جزيى قسمتى از خورشيد همچون يك طالبى كه قسمتى از آن گاز بزرگى زده شده است ديده مى شود. آسمان منطقه اى كه در آن كسوف جزيى رخ مى دهد همچون كسوف كامل، تاريك نخواهد شد و تنها مقدار كمى از ميزان تابش نور خورشيد كاسته خواهد شد و تنها با عينك هاى مخصوص خورشيدگرفتگى و يا تلسكوپ هاى داراى فيلتر مايلار(مخصوص رصد خورشيد) مى توان شاهد آن بود.
حداكثر درصد كسوف جزيى ۱۱ مهر در ايران ۳۵ درصد است. هرچه به سمت غرب ايران برويم كسوف با درصد گرفت بيشترى و در مدت زمان طولانى ترى ديده خواهد شد. بهترين موقعيت براى مشاهده اين گرفت براى ساكنان غرب كشور و به طور اخص ساكنان جنوب غرب كشور است. ساكنان استان هاى خوزستان، بوشهر، كهكيلويه و بويراحمد و غرب استان فارس گرفت را با بيش از ۳۰ درصد خواهند ديد. به طور متوسط، گرفت در ايران ۲ ساعت طول مى كشد و اوج آن ساعت ۲ بعد از ظهر است. به علت فواصل زمانى اى كه بين تمامى نقاط زمين وجود دارد زمان گرفت جزيى در مناطق مختلف كشورمان نيز متفاوت از هم خواهد بود. زمان آغاز كسوف جزيى ۱۱ مهر به وقت مركز ايران ساعت سيزده و پنج دقيقه و پايان آن پانزده و هشت دقيقه بعد از ظهر است. در تهران ساعت ۲۵/۱۲ دقيقه ظهر كسوف جزيى آغاز مى شود و دقايقى پيش از ساعت ۱۴ گرفت جزيى به اوج خود مى رسد و در ساعت ۲۹/۱۴ دقيقه پايان مى يابد. درصد گرفت در استان تهران بين ۲۰ درصد تا ۲۵ درصد است. در غربى ترين شهرهاى كشورمان كسوف جزيى حداقل در ساعت ۱۲ ظهر آغاز و در شرقى ترين شهرهاى كشورمان در ساعت ۱۶ بعد از ظهر پايان مى يابد.
در جدول ذيل ساعت شروع و پايان كسوف جزيى در برخى از شهرهاى كشور آمده است.
• خط مسير كسوف
كسوف حلقوى سوم اكتبر(۱۱ مهر) دومين و آخرين كسوف سال ۲۰۰۵ ميلادى است كه در نيم كره شرقى زمين قابل مشاهده است. اين كسوف در ساعت ۴۱/۸ به وقت UT (زمان جهانى) از شمال درياى آتلانتيك شروع مى شود. در ساعت ۵۱/۸ UT كسوف به سواحل اسپانيا و پرتغال مى رسد. در اين هنگام كسوف در محورى به عرض ۱۹۵ كيلومتر در زمين ديده مى شود. در ساعت ۵۶/۸ UT كسوف به مادريد مى رسد. در مادريد كسوف حلقوى با ۹۰ درصد گرفت خورشيد به مدت چهار دقيقه و يازده ثانيه ديده مى شود. كمى دورتر در شهر والنسيا زمان كسوف حلقوى با زمانى كمتر به مدت ۳۸/۳ ثانيه توسط ساكنان آن مناطق ديده مى شود.
پس از مشاهده كسوف در غرب درياى مديترانه، در ساعت ۰۵/۹ UT ساكنان شهر ساحلى الجزيره پايتخت كشور الجزاير اولين مردمان قاره آفريقا هستند كه به مدت سه دقيقه و پنجاه و يك ثانيه شاهد كسوف حلقوى خواهند بود و سپس ساكنان مناطق مركزى و جنوبى تونس و مركزى ليبى شاهد كسوف حلقوى خواهند بود. شمال چاد و مركز سودان مناطق بعدى هستند كه در محور كسوف قرار دارند. اما در سودان كسوف حلقوى در بيشترين زمان نسبت به ديگر مناطق (۴ دقيقه و ۳۱ ثانيه) ديده خواهد شد. زمان شروع كسوف در مركز سودان ساعت ۳۱/۱۰ صبح خواهد بود. پس از سودان كسوف حلقوى به صحراى اتيوپى، شمال كنيا، شمال سومالى و در نهايت به اقيانوس هند خواهد رسيد و در ساعت ۲۲/۱۲ UT پايان خواهد يافت. مدت زمان كسوف از شمال درياى آتلانتيك تا اقيانوس هند در مجموع بيش از ۳ ساعت و چهل دقيقه است كه مسيرى در حدود ۱۴۱۰۰ كيلومتر را مى پيمايد. در ايران و كليه كشورهايى كه در حومه دو طرف خط مسير كسوف قرار دارند گرفت حلقوى به صورت جزيى و با درصدهاى مختلف ديده مى شود. هر چند تنها ۳۵ درصد از خورشيد در آسمان ايران گرفته خواهد شد اما دوستداران زيبايى هاى آسمان هرگز چنين فرصتى را از دست نمى دهند و در انتظار اين پديده زيبا هستند. لازم به ذكر است كه منجمانى از كشورمان براى رصد كسوف حلقوى عازم چند كشور در خط نوار كسوف شده اند تا بتوانند كسوف را با حداكثر درصد گرفت مشاهده كنند.
• مرد كسوف
فرد اسپناك اخترشناس مركز فضايى گادِرد ناسا (سازمان فضايى ايالات متحده) بيش از سه دهه است كه به رصد خورشيدگرفتگى هايى مى پردازد كه در مناطق مختلفى از زمين رخ مى دهد. اسپناك كه معروف به «مردكسوف»(MrEclipse) است از سال ۱۹۷۰ تاكنون ۱۹ كسوف كلى خورشيد را مشاهده كرده است. او بولتن هايى را كه حاوى اطلاعات فراوانى درباره خورشيدگرفتگى در مناطق مختلف است براى ناسا تهيه مى كند. اسپناك كه براى مشاهده كسوف به بهترين نقطه براى رصد كسوف سفر مى كند، اين بار نيز به همراه تعدادى از منجمان و دوستداران كسوف به مادريد پايتخت اسپانيا مى رود تا گرفت حلقوى خورشيد را در سوم اكتبر(۱۱مهر) مشاهده كند. درباره «مرد كسوف» و فعاليت هايى كه در طول بيش از ۳۰ سال در زمينه خورشيد گرفتگى انجام داده است در آينده به صورت يك مقاله مجزا برايتان خواهيم گفت. اما ممكن است اين سئوال برايتان پيش آمده باشد كه چرا اين كارشناس بزرگ خورشيدگرفتگى در بين كشورهايى كه در محور كسوف حلقوى قرار دارد مادريد را براى رصد كسوف انتخاب كرده است. مادريد پايتخت كشور اسپانيا به همراه چندين كشور ديگر در نوار مسير كسوف قرار دارد. آن چه كه اين منطقه را از ديگر نقاط مسير كسوف مجزا مى كند امنيت و راحتى سفر به اين كشور اروپايى است. كشور سودان كه از بهترين مناطق براى مشاهده كسوف حلقوى ۱۱ مهر است و حتى مدت زمان كسوف در آن جا ۲۰ ثانيه بيشتر از مادريد است به علت شرايط بحرانى و جنگ زده اى كه دارد از لحاظ مسائل امنيتى، متاسفانه به هيچ وجه منطقه مناسبى براى رصدگران كسوف نيست. كشور ليبى از ديگر كشورهايى است كه در مسير كسوف حلقوى قرار دارد و به دليل شرايط سياسى ميزبان رصدگران كمترى نسبت به كشورهايى همچون پرتغال و اسپانيا خواهد بود. كشورهايى همچون كنيا، چاد، سومالى و تونس نيز هر كدام به ترتيب داراى مشكلاتى از لحاظ دورى، نبود امنيت و همچنين مدت زمان كمتر گرفت خورشيد هستند.
• توصيه هايى براى رصد خورشيد
خورشيد را نبايستى هيچ گاه به طور مستقيم نگاه كرد زيرا اشعه خورشيد در صورت رسيدن به درون چشمانتان به آن آسيب رسانده و حتى باعث نابينايى آن خواهد شد. رصد ايمن خورشيد (و خورشيدگرفتگى) به چند روش ممكن است. تلسكوپ خود را به صافى مخصوص خورشيدى (كه در دهانه تلسكوپ نصب مى شود) مجهز كنيد تا بتوانيد بدون نگرانى از آسيب رساندن اشعه خورشيد به چشمانتان، خورشيد را از چشمى تلسكوپتان نگاه كنيد. روش ديگر مشاهده، انداختن تصوير خورشيد بر كاغذ، مقوا و يا پرده سفيد رنگى در مقابل چشمى تلسكوپ است. با اين روش نه تنها خودتان بلكه افراد ديگر نيز مى توانند به همراه شما خورشيد و لحظات كسوف جزيى را به طور كامل مشاهده كنند. براى انجام صحيح اين كار لازم است كاغذ يا پرده سفيد را در سايه نصب كنيد تا خورشيد در آن مشخص شود. روش ديگر استفاده از چشمى هاى الكترونيكى، دستگاه ويدئو پروژكتور يا دوربين CCD و يك مانيتور بزرگ است. در اين حالت تصوير تلسكوپ از طريق ابزار الكترونيكى نصب شده به نمايش دهنده منتقل مى شود كه اگر يك دستگاه ويدئو پروژكتور هم داشته باشيد، مى توانيد تصوير بزرگى از سطح خورشيد را روى پرده بيندازيد. اما راحت ترين و ساده ترين راه رصد شخصى خورشيد، استفاده از عينك هاى مخصوص رصد خورشيد است كه با آن مى توانيد خورشيد گرفتگى را مشاهده كنيد. دقت داشته باشيد كه عينك رصدى شما استانداردهاى لازم را داشته باشد و تنها خورشيد را بتوانيد ببينيد و هيچ نور ديگرى از عينك خورشيدى شما وارد نشود. در طول مدت كسوف و يا هر زمان ديگرى كه با اين روش هاى ذكر شده به رصد خورشيد مى پردازيد مراقب باشيد كسى سهواً از چشمى تلسكوپى كه در دهانه آن صافى مخصوص خورشيد نيست به خورشيد نگاه نكند.
• خورشيد گرفتگى جزيى بعدى
آخرين گرفت كامل خورشيد در ايران در مرداد ۱۳۷۸ رخ داد. در اواخر اسفند سال ۱۴۱۲ كسوف كامل بعدى در ايران رخ خواهد داد. در طول اين ۳۴ سال كه كسوف كامل ديگرى در كشورمان ديده نخواهد شد تنها چند گرفت جزيى رخ خواهد داد. پس كسوف جزيى فردا فرصت بسيار مناسبى براى مشاهده يكى از جذاب ترين پديده هاى طبيعى آسمان خواهد بود. اما در نهم فروردين سال ۱۳۸۵ كسوف كلى رخ خواهد داد. البته اين كسوف در ايران به صورت جزيى ديده مى شود اما در مناطق شمال غربى كشورمان درصد گرفت خورشيد حتى به ۹۰ درصد خواهد رسيد. در همسايه غربى ما تركيه اين كسوف به صورت كلى قابل مشاهده است. اين زمان فرصت بسيار مناسبى خواهد بود تا دوستداران آسمان شب كشورمان بتوانند با سفر به مناطق جنوب غربى اين كشور همسايه، شاهد تاريكى آسمان روز به مدت ۵/۳ دقيقه باشند.
• به پيشواز خسوف ۲۵ مهر
دو هفته پس از كسوف جزيى ۱۱ مهر دوست داران آسمان شب شاهد پديده جذاب نجومى ديگرى خواهند بود. دوشنبه ۲۵ مهر (۱۲ رمضان) ماه گرفتگى نيم سايه اى در مناطق شرقى كشور مان ديده خواهد شد. ساكنان مناطق مرزى و حومه آن در شرق كشور مى توانند اين خسوف نيم سايه اى را كه تا حداكثر ۵۰ درصد از ماه را در سايه فرومى برد در غروب روز ۲۵ مهرماه مشاهده نمايند. در اين باره مقاله اى را برايتان آماده كرده ايم كه در روزهاى پيش از خسوف تقديمتان خواهيم كرد.
كسوف جزيى فردا را با ابزار مناسب رصد خورشيد مشاهده كنيد تا با سلامت كامل بتوانيد در سال هاى آينده نيز شاهد چنين پديده زيبايى باشيد.
www.MrEclipse.com
www.sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse
روزنامه شرق
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر