سه نفر مشترکا برنده جايزه نوبل شيمی شدند

سه دانشمند به خاطر بهبود بخشيدن فرآيندی که در پلاستيک سازی و داروسازی به کار می رود مشترکا برنده جايزه نوبل شيمی 2005 شده اند.
ايو شاوين از فرانسه و ريچارد شراک و رابرت گرابز از آمريکا به پاس خدماتشان برای بهبود يک نوع واکنش شيميايی موسوم به "تجزيه دوگانه" يا "متاتسيس" (metathesis) مورد قدردانی قرار گرفتند.
تحقيقات آنها فرآيند آميزش ترکيب های کربن را ساده تر و موثرتر کرده و از آلودگی ناشی از آن کاسته است.

آلفرد نوبل، دانشمند سوئدی، اين جايزه را در وصيت نامه اش در سال 1895 بنيان نهاد.

فرآيند "تجزيه دوگانه" امکان گسيختن و اتصال مجدد پيوندهای دوگانه ميان اتم های کربن را به گونه ای که باعث جابجايی گروه های اتمی شود فراهم می کند. اين فرآيند به رقصی تشبيه شده است که در آن زوج ها، يار رقص خود را عوض می کنند.

اين فرآيند شيميايی به ياری ملکول های مخصوص که نقش کاتاليزور را بازی می کنند انجام می شود.

"تجزيه دوگانه" در صنايع شيمی به خصوص در داروسازی و توليد پلاستيک های پيشرفته کاربرد روزمره دارد.

تاثير بنيادی

پروفسور لارنس هاروود، متخصص شيمی ارگانيک در دانشگاه ريدينگ در بريتانيا به بی بی سی گفت که او از انتخاب های امسال نوبل شيمی "به هيچ وجه شگفت زده نشده است."

وی گفت: "آنها صد در صد مستحق اين جايزه هستند. تجزيه دوگانه تاثيری عمده و اساسی بر شيوه کار شيميدان ها در ساختن ملکول ها داشته است."

"خيلی به ندرت پيش می آيد که کسی واکنش های تازه ای ابداع کند و اين يکی از قضا دارای کاربردهای وسيع است."
اين واکنش شيميايی اصلا در دهه 1950 در جريان فعاليت های صنعتی کشف شد. اما هرچند دانشمندان می دانستند که اين شيوه موثر است اما چگونگی آن را درک نمی کردند.

ايو شاوين در دهه 1970 اشاره کرد که اين کاتاليزور ممکن است کاربن فلزی يا آلکايلايد باشد. وی همچنين ساز و کار تازه ای برای توضيح چگونگی عملکرد اين ترکيب فلزی در اين واکنش ارائه کرد که نتايج کليه آزمايش های قبلی با استفاده از تجزيه دوگانه را توضيح می داد.

جا برای بهبود

در سال 1990 ريچارد شراک از موسسه تکنولوژی ماساچوست (ام آی تی) در آمريکا با کمک فلز موليبدينوم يک کاتاليزور بسيار موثر ساخت.
دو سال بعد رابرت گرابز از موسسه تکنولوژی کاليفرنيا (کلتک) يک کاتاليزور استوار بر فلزی ديگر، به نام روتينيوم، ساخت که در هوا پايدار بود.
اين يافته کاربردهای زيادی در علم و صنعت دارد.

موسسه نوبل در تقديرنامه جايزه شيمی 2005 نوشته است که مطالعات و دستاوردهای اين سه نفر به ايجاد "فرصت های خارق العاده ای" منجر شده است.
توليد علف کش های پيشرفته، مواد افزودنی (additive) برای پليمرها و سوخت ها، و تحقيقات در زمينه معالجات تازه برای عفونت های باکتريايی، سرطان، آلزايمر، آرتروز، ميگرن و اچ آی وی از جمله زمينه هايی است که از دستاوردهای اين سه شيميدان سود جسته است.

کار آنها همچنين باعث کاهش فضولات بالقوه خطرناک شيميايی از طريق توليد هوشمندانه تر مواد شيميايی شده است.

هيات منصفه نوبل نوشت: "ملکول هايی که می توان در آينده ساخت هيچ حد و مرزی به جز قوه تخيل انسان نمی شناسد."

BBC