فرود به اعماق زمين

همه مى دانند كه قله اورست «بام جهان» است. اما عميق ترين غارى كه تاكنون بشر توانسته است به آن دسترسى پيدا كند كجاست و چه نام دارد؟ گروهى از غارنوردان زبده اوكراينى به تازگى موفق شدند ركورد راهيابى و نفوذ به اعماق زمين را بشكنند. آنها دو كيلومتر يا به عبارتى ۲۰۰۰ متر از سطح زمين پائين رفتند تا موفق به ثبت يك ركورد خيره كننده شدند. ماجراى اين ركورد شكنى و برخى اطلاعات و آمار حاشيه اى پيرامون آن را در پى مى خوانيد.
•••
محلى كه در آن «يورى كاسيان» و گروه غارپيمايان همراه او توانستند نام خويش را در فهرست ركورد شكنان تاريخ به ثبت برسانند مرطوب، تنگ و سرد است. اين حفره زيرزمينى عميق كه در ناحيه اى موسوم به Arabica Massif در جمهورى گرجستان در محدوده سرزمينى شوروى سابق واقع شده است پهنايى در حدود ۱۰ متر و ارتفاعى در همين حدود دارد. ريگ نسبتاً نرمى محوطه گودالى را كه ماجراجوهاى اوكراينى بر روى آن ايستاده اند پوشانيده است. بالاى سر آنها كوه عظيمى از سنگ آهك به ارتفاع بيش از دو كيلومتر گويى اين قهرمانان داستان ما را در فشار و تنگنا قرار داده است.«گرا اسكينچيلاس» يا «پايان بازى» نامى است كه اين غار شناسان براى كشف جديد خويش برگزيده اند و جالب اينجاست كه آنها در انتهاى اين راه طولانى راهى ندارند جز اينكه براى خروج از غار به طرف بالا حركت كنند. راه هاى ديگر ظاهراً مسدود هستند. البته گروه اعزامى از اوكراين با كمال موفقيت توانسته است هدف اوليه خويش را كه همانا ثبت يك ركورد جهانى تازه بود محقق سازد: جست وجوگران اوكراينى درست ۲۰۸۰ متر از ورودى خويش به غار كرابرا (Krubera Cave) در حاشيه دره اى موسوم به Abakhazian Ortobalagang Valley فاصله گرفته اند و بدين ترتيب توانسته اند ركورد جهانى جديدى را از خود بر جاى گذارند. آنها به نخستين افرادى در جهان تبديل شده اند كه موفق به عزيمت به درون غارى به عمق بيش از دو كيلومتر شده اند.
•ثبت يك ركورد خيره كننده
ماجراجوهاى اوكراينى در واقع كودتاى بى همانندى را اكتبر گذشته در جريان يك سفر ۱۷ روزه به اعماق آهكى زمين پايه ريزى و اجرا كردند. اما جريان اين ركورد شكنى خارق العاده به تازگى (پس از حدود ۶ ماه) به آگاهى همگان رسانيده شد. «اين رويايى بود كه به حقيقت پيوست.» «آلكساندر كليمچوك» رئيس هيات اعزامى از «موسسه زمين شناسى» در «آكادمى ملى علوم اوكراين» ضمن بيان اين مطلب مى افزايد: «از وقتى كه مرز ۱۰۰۰ متر در سال ۱۹۵۶ در فرانسه به عنوان جديدترين مرز ثبت شد، غار شناسان همواره در روياى دسترسى به ركورد ۲۰۰۰ متر در اعماق زمين به سر برده اند.»موفقيت اخير غارنوردان اوكراينى نتيجه تلاش هماهنگ «كليمچوك» و رفقاى غارنورد او در «اتحاديه غار شناسان اوكراين» است كه پيشتر نيز موفقيت هايى را طى پنج سال گذشته براى ايشان در راهيابى به درون غارهاى بسيار عميق قفقاز و همچنين غارهاى واقع در حاشيه كوهستان تاراس (Taurus Mountains) در تركيه به ارمغان آورده بود. «نداى غار» نام پروژه اى است كه غارنوردان زبده اوكراينى با حمايت مالى «انجمن ملى جغرافياى آمريكا» انديشه اجراى آن را در سر مى پرورانند. «كشف اين غارها در اعماق بسيار زياد با كشف قطبين شمال و جنوب يا كشف بلندترين قلل كوهستانى جهان قابل مقايسه است.» «كليمچوك» ضمن بيان اين مطلب مى افزايد: «دستاورد گروه اعزامى ما به گرجستان به عنوان مثال با دستاورد نخستين فاتحان قله اورست قابل مقايسه است.»
•يك فرود منحصر به فرد
در واقع غارهايى با عمق بيش از ۱۰۰۰ متر همانقدر كمياب هستند كه قلل كوهستانى ۸۰۰۰ مترى. فقط در رشته كوه هايى كه ذاتاً از سنگ آهك ساخته شده باشند مى توان انتظار وجود اين قبيل سيستم هاى مغاره اى را داشت. اكثريت قريب به اتفاق اين سيستم ها در نتيجه تماس با آب و تحت تأثير خورندگى آن تشكيل شده اند. آنها، به عنوان مثال، در دو بخش فرانسوى و اتريشى كوهستان آلپ يا در جنوب مكزيك يا در برخى مناطق اسپانيا يا در تركيه و، البته، در شمال غربى گرجستان يافت مى شوند.ناحيه موسوم به Arabika Massif در آبخازيا (گرجستان) ناحيه اى با مغاره هاى فراوان است. آب سطحى جارى در اين غارها به راحتى دالان هاى زيرزمينى و راهروهاى عمودى موجود را كه از سنگ آهك محلول در آب تشكيل شده اند مورد شست وشو قرار مى دهد. سپس اين آب در آبگيرهاى زيرزمينى جمع مى شود و نهايتاً با راه يافتن به سطح در پاى كوهستان به صورت چشمه هايى ظاهر مى شود يا مستقيماً از طريق كف دريا به درياى سياه جريان مى يابد.
•تعقيب آب براى يافتن مسير
جريان طبيعى آب در اعماق زمين براى مكتشفان به عنوان يك راهنماى بسيار خوب عمل مى كند. هرچند، تعجبى نخواهد داشت اگر بدانيم ماجراجويى در غارهاى پوشيده از سنگ آهك به عنوان يك تجربه خطرناك شناخته مى شود. «كليمچوك» در اين باره مى گويد: «اُفت تدريجى دما در اعماق زمين بزرگترين خطرى است كه ما را در اين قبيل اكتشافات تهديد مى كند.» به عنوان مثال در «غار كرابرا» مكتشفان اوكراينى ناچار بودند تا با دماهايى بين ۲ تا ۸ درجه سلسيوس طى مدت دو هفته دست و پنجه نرم كنند. چندين بار، آنها نياز پيدا كردند تا راه خويش را از لابه لاى آبشارهايى كه دماى آنها چندان با نقطه انجماد آب تفاوت نداشت ادامه دهند. و بدتر از همه آنكه، آنها بايد در بخش هايى از غار كه با آب پوشانيده شده بود شيرجه مى رفتند تا بتوانند اعماق پائين تر را تجربه كنند.
اين مكتشفان البته ساز و برگ فنى مناسب براى گام نهادن به اعماق زمين را در اختيار داشتند كه از جمله مهمترين آنها مى توان به زيرپوش گرم، بالاپوش ضد آب و جامگان خشك، كلاه ايمنى و طناب براى تضمين امنيت لازم در هنگام پايين رفتن اشاره كرد. و البته چراغ قوه هاى قوى جزء ديگر ضروريات سفر ايشان به شمار مى رفت. در واقع، پس از روزها پايين رفتن در اعماق زمين با استفاده از نور چراغ هاى مصنوعى، غارنوردان ما حتى قادر نبودند به طور طبيعى روز را از شب تشخيص دهند. اما مسئله اى كه در اين ميان براى ايشان تهديدكننده به شمار نمى آمد «تنفس» بود، زيرا غارهاى تشكيل شده از سنگ آهك معمولاً تهويه مناسبى را از خود به نمايش مى گذارند.
•ويژگى برجسته غارنوردى
مكتشفان اوكراينى در مسير خود گاهى مجبور مى شدند تا با استفاده از طناب از درون دالان هاى عمودى به طول بيش از ۱۵۰ متر عبور كنند. بارها اتفاق افتاد كه آنها مجبور شدند با كار گذاشتن مواد منفجره كنترل شده به پاكسازى مسير مورد نظرشان از ميان قلوه سنگ هاى موجود در مسير اقدام كنند و بعضاً حتى ناچار شدند تا سينه خيز از ميان دالان هاى تنگ و تاريك در اعماق زمين به مسير خويش ادامه دهند. «كليمچوك» در اين باره با لحنى هشدارآميز مى گويد: «افرادى كه به هر دليلى از جابه جا شدن در فضاهاى تنگ و تاريك وحشت دارند جداً لازم است تا از عزيمت به اين قبيل مكان ها خوددارى كنند.» همكارى كردن با افراد زبده ديگر جزء ضروريات حياتى غارنوردى محسوب مى شود. مكتشف برجسته اوكراينى ضمن تأكيد بر اين نكته مى افزايد: «ويژگى اصلى ورزش فوق العاده غارپيمايى در تهور و استقامت نهفته در آن خلاصه نمى شود؛ ما مكتشفانى هستيم كه موفقيت خويش را پيش از هر عاملى مرهون همراهى دوستان قابل اتكا مى دانيم.»در واقع، ماجراجويى اين گروه از مكتشفان اوكراينى مورد تمجيد محققان علوم مختلف نيز قرار گرفت. به عنوان مثال، غارنوردان مورد اشاره موفق شدند تا نمونه هاى نادرى از حشرات موجود در لايه هاى بسيار عميق زمين را جمع آورى و با خود به بيرون حمل كنند. همچنين اكتشاف و نقشه بردارى از شكاف ها و دالان هاى عمقى به فهم بهتر محققان از نحوه شكل گيرى چنين غارهايى در اعماق زمين منتهى شد.اما مهمتر از همه، غار شناسان اوكراينى به دنبال ثبت يك ركورد جهانى تازه در رشته مورد علاقه خويش بودند. با اين حال، تحقق اين رويا نيازمند تلاش هاى فراوانى بود. پيش از اين، يك بار در سال ،۱۹۹۹ گروهى از غارنوردان ورزيده موفق به راهيابى به عمق ۷۰۰ مترى «غار كرابرا» شدند. در تابستان ،۲۰۰۰ تيم غارنوردى «كليمچوك» كار تيم قبلى را پى گرفت تا اينكه بالاخره در ژانويه ۲۰۰۱ موفق به ثبت يك ركورد جهانى تازه در عمق ۱۷۱۰ مترى شد.
•عبور از مرز ۲۰۰۰ متر
اما فقط پاييز گذشته بود كه تيم غارنوردان اوكراينى موفق به عبور از مرز ۲۰۰۰ مترى شد؛ كارى كه تصور انجام آن نيز شايد حتى فوق العاده عجيب مى نمود. اعضاى اين گروه در مجموع حدود ۵۰۰۰ كيلوگرم تجهيزات را به Ortonbalang Valley انتقال دادند. سه كيلومتر طناب به مرور زمان براى فرود آمدن به درون «غار كرابرا» مصرف شد. غار شناسان اوكراينى ۴ نقطه را به ترتيب در اعماق ،۷۰۰ ،۱۲۱۵ ۱۴۱۰ و ۱۶۴۰ مترى براى استراحت موقت خويش برگزيدند. آنها در اين مكان ها ضمن برپايى چادر و ايجاد محوطه هاى مخصوص آشپزى تلاش مى كردند تا مقدمات لازم را براى برقرارى ارتباط تلفنى با بيرون غار فراهم سازند.به رغم فراهم آوردن تداركات بسيار خوب، تلاش گروه «كليمچوك» براى ثبت يك ركورد جهانى تازه تقريباً در آگوست ۲۰۰۴ به دليل روبه رو شدن با يك حوضچه عميق ۱۰ مترى در مرز ۱۷۱۵ مترى ناكام ماند. تنها پس از كشف يك گذرگاه باريك بود كه ظاهراً پيشرفت غيرمنتظره اى در فرود غارنوردان اوكراينى پديد آمد. آن گذرگاه بعدها «راهى به رويا» نام نهاده شد. در ۱۹ اكتبر، يك همقطار غارنورد «كليمچوك» به نام «كاسيان» موفق شد تا خود را با طناب از آخرين دالان عمودى قرار گرفته بر سر راه گروه پايين دهد. بدين ترتيب، سفر ماجراجويانه غارنوردان اوكراينى با ثبت ركورد ۲۰۸۰ مترى پايان يافت، اما بسيار جالب است بدانيد كه آنها در انتهاى مسير خويش فقط ۱۷۰ متر از سطح دريا بالاتر بودند.
•ماجراجويى همچنان ادامه دارد
«حيرت آور است كه ما اين همه راه را قدم به قدم در تاريكى پيموده ايم تا توانسته ايم ركورد جديدى را به نام خويش ثبت كنيم.» «كليمچوك» ضمن بيان اين مطلب در تفسير موفقيت گروه اعزامى اوكراينى مى افزايد: «اما هنوز راهى براى نفوذ به اعماق پايين تر وجود دارد.» در واقع، اشاره «كليمچوك» به ادامه مسيرى است كه آب در لايه هاى متخلخل درونى Arabika Massif جريان مى يابد و به عقيده او غارنوردان لازم است مسير ياد شده را شناسايى كنند تا بتوانند هر چه سريع تر به لايه هاى درونى تر دسترسى پيدا كنند. «ما هنوز نتوانسته ايم خود را با نياز جديد تطبيق دهيم، اما تصور من اين است كه در آينده قادر خواهيم بود تا چندده متر ديگر به عمق زمين نفوذ كنيم.»و اين متخصص غار شناسى همچنين ايده جالبى را پيرامون نقطه اى كه لازم است مسير كشف شده در «غار كرابرا» براى اكتشافات بعدى از آنجا ادامه پيدا كند مطرح مى سازد. در حين آخرين ماجراجويى گروه غارنوردى «كليمچوك»، يكى از مكتشفان به طور كاملاً داوطلبانه قبول كرد كه عرض يك محوطه پوشيده از آب را در عمق ۱۹۸۰ مترى زمين شنا كند تا ارزيابى دقيق ترى از محل حضور غارنوردان به دست آورد. جالب اينجاست كه فرد مذكور توانست ورودى جانبى جديد و خشكى را در سوى مقابل كشف كند. «كليمچوك» در تكميل سخنان قبلى خود مى افزايد: «اين همان نقطه اى است كه ما قصد داريم در آينده كار خود را از آنجا پيگيرى كنيم.»
Der Spiegel,May.2005
فيليپ بثيه
ترجمه: على عبدالمحمدى
روزنامه شرق