دورترين كهكشان جهان

دانشمندان موسسه تلسكوپ فضايى «هابل» به سرپرستى دكتر بهرام مبشر كيهان شناس ايرانى موسسه تلسكوپ فضايى هابل و سرپرست اين تحقيق موفق به كشف دورترين كهكشان جهان در مرزهاى آغازين كيهان شدند كه به دليل جرم بسيار دور از انتظارش بسيارى از نظريه هاى موجود در كيهان شناسى را با چالش جدى مواجه كرده است. دكتر مبشر طى سفر اخير خود به ايران در بازديد از خبرگزارى دانشجويان ايران در گفت وگو با گروه «علمى» ايسنا توضيحاتى درباره اين كشف جديد و چالش برانگيز كيهان شناسى ارائه داده كه از نظرتان مى گذرد.
•••
دكتر مبشر با اشاره به اين كه كشف اين كهكشان غول پيكر در دورترين اعماق كيهان با استفاده از تصوير «فراژرف» - عميق ترين تصوير جهان كه طى يك سال توسط تلسكوپ فضايى هابل تهيه شده است- صورت گرفته است، خاطر نشان كرد: وقتى با استفاده از تلسكوپ به اعماق فضا نگاه مى كنيم همانند آن است كه در زمان به عقب برمى گرديم و كهكشان ها را آن طور كه ميلياردها سال پيش بوده اند مشاهده مى كنيم.
يكى از كشفيات جديد ما كه با بررسى تصوير فراژرف و با كمك آشكارساز مادون قرمز تلسكوپ فضايى هابل و تلسكوپ فضايى اسپيتزر صورت گرفته، شناسايى كهكشان غول پيكرى است كه براساس فاصله آن تخمين زده مى شود كه در حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ ميليون سال پس از انفجار بزرگ شكل گرفته است.
وى خاطرنشان كرد: بررسى اين كهكشان اطلاعات بسيار با ارزشى را درباره شكل گيرى كهكشان ها در ابتداى تشكيل جهان در اختيار ما قرار مى دهد ولى نكته بسيار عجيبى كه درباره اين كهكشان وجود دارد جرم فوق العاده زياد آن است كه تقريباً برابر كهكشان راه شيرى است.
استاد كيهان شناسى دانشگاه «بالتيمور» تصريح كرد: شكل گيرى كهكشانى با چنين جرمى در ابتداى تشكيل جهان با بسيارى از نظريه هاى موجود درباره روند تغييرات كهكشان ها در تضاد است. البته تاييد قطعى اين كشف مستلزم استفاده از تلسكوپ «جيمز وب» است كه تا شش سال ديگر در مدار قرار مى گيرد.
وى خاطرنشان كرد: تلسكوپ فضايى «جيمز وب» كه با همكارى ناسا، سازمان فضايى اروپا (اسا) و سازمان فضايى كانادا به بهره بردارى خواهد رسيد مى تواند ديد ما را تا مرزهاى آغاز كيهان يعنى حدود ۳۰۰ ميليون سال پس از انفجار بزرگ و آغاز جهان پيش ببرد و اطلاعات بسيار با ارزشى را درباره نحوه شكل گيرى كيهان در اختيار ما قرار دهد. دكتر مبشر در ادامه در پاسخ به سئوالى درباره نحوه اندازه گيرى عمر كهكشان ها و جهان- كه حدود ۱۴ ميليارد سال تخمين زده شده است - اظهار داشت: عمر كهكشان ها براساس نورى كه در طول موج هاى مختلف از آنها به ما مى رسد تعيين مى شود. جهان در حال انبساط است و سرعت اين انبساط به اندازه سرعتى است كه كهكشان ها از هم دور مى شوند كه اين ميزان متناسب با فاصله اين كهكشان ها با ماست. بر اين اساس مى توان فاصله كهكشان ها و در نتيجه زمان شكل گيرى آنها و عمر جهان را كه مطمئناً از عمر تمامى كهكشان ها بيشتر است محاسبه كرد. اين دانشمند ايرانى درباره آينده قابل تصور براى جهان با توجه به روند انبساط آن طى ميلياردها سال گذشته اظهار داشت: هنوز پاسخ اين سئوال كه «آيا انبساط جهان تا ابد ادامه مى يابد يا نه» مشخص نيست.
تداوم انبساط جهان بستگى به ميزان ماده موجود در جهان دارد كه مى تواند به دليل جاذبه از انبساط جهان جلوگيرى كند. بر اين اساس حدى بحرانى وجود دارد كه اگر چگالى جهان از اين ميزان كمتر باشد، انبساط جهان تا ابد ادامه مى يابد و اگر از اين حد بيشتر باشد كهكشان ها با يكديگر برخورد كرده و پديده اى مشابه «انفجار بزرگ» - كه به تشكيل جهان منجر شد - به وقوع مى پيوندد.
دكتر مبشر در عين حال تصريح كرد: مسئله اى كه در اين جا وجود دارد اين است كه ۹۰ درصد جرم جهان را ماده تاريك تشكيل مى دهد كه قابل مشاهده نبوده و تنها براساس ديناميك و جاذبه آن به وجود آن پى برده ايم؛ لذا محاسبه جرم واقعى كيهان و پيش بينى سرانجام آن با چالشى اساسى مواجه است.
نماينده سازمان فضايى اروپا در ناسا درباره ماهيت ماده تاريك موجود در جهان گفت: ماده تاريك نظير سياه چاله هاى بر جاى مانده از ستارگان جرم بسيار چگالى است كه به دليل اين كه نورى از آن به ما نمى رسد قابل مشاهده نيست. تمامى ستارگان در پايان عمرشان كه به ميزان سوخت داخل آنها بستگى دارد به سياه چاله تبديل مى شوند. خورشيد ما نيز پس از تبديل تمام هيدروژن آن به هليوم در ميليون ها سال آينده چنين سرنوشتى مى يابد يعنى در پايان انفجارهايى در سطح آن رخ مى دهد و به جرمى بسيار چگال تبديل مى شود كه به دليل جاذبه فوق العاده، سيارات و تمامى اجرام پيرامونش را به سمت خود مى كشد. در حال حاضر ميلياردها سياه چاله بر جاى مانده از ستارگان در جهان وجود دارد. اين كيهان شناس برجسته در عين حال به تبيين ديدگاه جالب خود درباره آينده كيهان، براساس بررسى ابرنواخترها و «انرژى تاريك» پرداخت كه طى كشفيات اخير و همكارانش به شواهد جديدى درباره وجود و نقش تعيين كننده اين پديده در تحولات كيهان پى برده اند. به گفته وى با توجه به مشاهدات و تحقيقات صورت گرفته درباره ابرنواخترها مشخص شده كه حركت كهكشان ها توسط انرژى اى موسوم به «انرژى تاريك» كنترل مى شود، بدين صورت كه جهان از زمان انفجار بزرگ دچار انبساط شده كه به دليل نيروهاى جاذبه دائماً از سرعت آن كاسته شده، تا حدود ۱۰۰ ميليون سال پيش كه به دليل اثر انرژى تاريك و مولفه اى موسوم به «ثابت كيهانى» جاذبه اى منفى ايجاد شده و مجدداً بر سرعت انبساط جهان افزوده شده كه به نظر مى رسد اين روند تا ابد ادامه داشته باشد.