پاسخ به سئوالاتى در مورد مواد خوراكى اصلاح ژنتيكى شده

غذاهاى سنتى بى خطر هم نيستند

فرنوش ديرپوش



با توجه به شبهات ايجاد شده در خصوص مفيد يا مضر بودن مواد غذايى اصلاح ژنتيكى شده، سازمان بهداشت جهانى (WHO) در واكنش به سئوالاتى در خصوص طبيعت و سلامتى مواد خوراكى اصلاح ژنتيكى شده اقدام به طرح پرسش و پاسخى كرده است كه توسط تعدادى از اعضاى سازمان بهداشت جهانى تهيه شده است. در پائين تعدادى از سئوالات و پاسخ هاى داده شده به آنها آمده است.
• • •
۱- موجودات و مواد خوراكى اصلاح ژنتيكى شده (غذا هاىGM ) چه هستند؟
موجودات اصلاح ژنتيكى شده موجوداتى هستند كه در آنها ماده ژنتيكى (DNA) به گونه اى تغيير پيدا كرده كه نمى تواند به صورت طبيعى كار خود را انجام دهد. اين تكنولوژى را اصطلاحاً بيوتكنولوژى مدرن يا مهندسى ژنتيك مى نامند. توسط اين روش، موجودات داراى صفات ژنتيكى جديدى مى شوند. با كمك اين روش انسان مى تواند ژن هاى برگزيده از يك موجود زنده را به موجود زنده ديگر منتقل سازد. همچنين مى توان برخى ژن ها را از يك گونه موجودات زنده به گونه ديگرى از موجودات زنده منتقل كرد. از اين فناورى معمولاً براى توليد گياهان جديد استفاده مى شود. اين گياهان نيز غلاتى را توليد مى كنند كه از نظر ژنتيكى كاملاً تغييريافته هستند.
۲- چرا غذ ا هاى اصلاح ژنتيكى شده توليد مى شوند؟
اينگونه مواد غذايى به اين علت تهيه و وارد بازار مى شوند كه از نظر توليد كنندگان و يا مصرف كنندگان در مورد اين غذا ها امتيازاتى مشاهده شده است از آن جمله مى توان به هزينه هاى كمتر توليد و بالاتر بودن ميزان مواد مغذى و يا هر دو اين موارد اشاره كرد. در ابتدا توليد كنندگان دانه هاى اصلاح ژنتيكى شده قصد داشتند تا محصولات آنان توسط توليد كنندگان مورد قبول واقع شود. از اين رو توليد كنندگان دست به ابداعاتى زدند تا كشاورزان و به طور عام صنعت غذايى از آنان تقدير نمايند.
منظور اوليه توليد كنندگان غلات اصلاح ژنتيكى شده حفاظت از غلات بود. غلات اصلاح ژنتيكى شده موجود در بازار در جهت افزايش سطح حفاظت از اين محصولات و مقاوم ساختن آنها در برابر آفات گياهى مانند حشرات، ويروس ها و بالا بردن مقاومت آنها در برابر علف كش ها تغيير يافته اند.
جهت مقاوم كردن گياه نسبت به حشرات ژن مربوط به توليد سم از باكترى باسيلوس تورينژينسيس (BT) به گياه انتقال داده مى شود.
امروزه از اين سم به عنوان حشره كش متداول در كشاورزى استفاده مى شود و براى سلامتى انسان بى ضرر است. غلات اصلاح ژنتيكى شده كه به طور مداوم اين سم را توليد مى كنند در شرايط خاص به ميزان حشره كش كمترى نياز دارند. به عنوان مثال مى توان به مكانى اشاره كرد كه در آنجا حمله آفات بسيار زياد است.
ايجاد مقاومت نسبت به ويروس از آنجا ايجاد مى شود كه ژن هاى مسئول توليد بيمارى گياهى از ويروس جدا شده و به گياه منتقل مى شود. مقاومت به ويروس موجب مى شود تا گياهان به ميزان كمترى نسبت به بيمارى هايى كه توسط ويروس ها ايجاد مى شوند مبتلا شوند كه اين امر به نوبه خود افزايش ميزان توليد محصول را به دنبال خواهد داشت. مقاومت نسبت به علف كش به اين صورت ايجاد مى شود كه يك ژن از باكترى اى كه به چندين علف كش مقاومت نشان مى دهد جدا شده و به گياه منتقل مى شود. در شرايطى كه ميزان رشد علف ها بسيار زياد است، كاشت اينگونه غلات در مزارع موجب مى شود تا مقادير كمترى از علف كش در مزرعه استفاده شود.
۳- آيا مواد غذايى اصلاح ژنتيكى شده متفاوت از غذا هاى سنتى تشخيص داده شده اند؟
اغلب مصرف كنندگان بر اين باورند كه غذا هاى سنتى كه از هزاران سال بيش مصرف مى شوند بى خطر هستند. در حالى كه در غذا هاى جديدى كه توسط روش هاى مهندسى ژنتيك توليد مى شوند، چندين خصوصيت كنونى غذا تغيير مى يابد. گياهان جديدى كه به روش سنتى تكثير مى يابند ممكن است با استفاده از تكنيك هاى جست وجوى خطر با دقت زياد مورد ارزيابى واقع نشوند. بيشتر مقامات و مسئولان كشورى معتقدند كه در موارد غذايى اصلاح ژنتيكى شده انجام ارزيابى هاى ويژه ضرورى است. به اين منظور سيستم هاى ويژه اى جهت ارزيابى هاى بسيار دقيق در مورد موجودات اصلاح ژنتيكى شده و غذا هاى اصلاح ژنتيكى شده در رابطه با سلامتى انسان و محيط زيست ايجاد شده اند ولى چنين ارزيابى هايى در مورد غذا هاى سنتى صورت نمى گيرند. از اين رو تفاوت مهمى در پروسه ارزيابى قبل از وارد كردن اين محصولات به بازار براى اين گروه از مواد غذايى وجود دارد.
يكى از اهداف برنامه ملى غذايى سازمان بهداشت جهانى (WHO) يارى مقامات ملى در شناسايى غذا هاى اصلاح ژنتيكى شده اى است كه مى بايست مورد ارزيابى و جست وجوى خطر واقع شوند و تشخيص هاى بسيار دقيق را در اين رابطه توصيه مى نمايد. همچنين ارزيابى و جست وجوى خطر در اين رابطه توصيه مى شود.
۴- خطرات جدى در رابطه با سلامتى انسان چگونه ارزيابى مى شود؟
تشخيص ايمنى غذا هاى اصلاح ژنتيكى شده عموماً عبارتند از: الف- تاثيرات مستقيم بر سلامت انسان (سميت).
ب- تمايل به ايجاد واكنش هاى آلرژيكى كه در انسان ايجاد حساسيت مى كند.
ج- تركيبات ويژه اى كه خواص غذايى يا سميت دارند.
د- استحكام يا پايدارى ژن جديد.
ه - اثرات مغذى در رابطه با معرفى و ايجاد ژن جديد.
ر- هرگونه اثر ناشناخته اى كه در رابطه با قرار دادن ژن جديد به وجود آيد.
۵- مسائل اصلى در رابطه با سلامتى انسان كدامند؟
بحث هاى تئورى طيف گسترده اى از جنبه هاى مختلف را پوشش داده است و سه مسئله اصلى بحث شده عبارتند از گرايشات به تحريك واكنش هاى آلرژيك، انتقال ژن و پيوند از دو نژاد يا دو گونه متفاوت.
حساسيت زايى: به عنوان يك اصل و قانون انتقال ژن ها از غذا هاى آلرژى زا مجاز نيست مگر اينكه ثابت شود كه پروتئين توليد شده توسط ژن انتقال يافته خاصيت آلرژى زايى ندارد در حالى كه غذا هايى كه به روش سنتى توليد مى شوند از نظر خاصيت آلرژى زايى تست نمى شوند ولى در مورد غذا هاى اصلاح ژنتيكى شده يا اصطلاحاً غذا هاى GM، پروتكل هاى مربوط به آزمايش اينگونه غذا ها توسط سازمان مواد غذايى و كشاورزى سازمان ملل (FAO) و سازمان بهداشت جهانى (WHO) ارزيابى مى شوند. هيچ گونه اثراتى در مورد آلرژى زا بودن در رابطه با غذا هاى اصلاح ژنتيكى شده موجود در بازار تاكنون گزارش نشده است.
انتقال ژن: انتقال ژن از غذا هاى اصلاح ژنتيكى شده به درون سلول هاى بدن و يا به درون باكترى هاى موجود در دستگاه گوارش، اين نگرانى را ايجاد مى كند كه آيا ماده ژنتيكى منتقل شده مى تواند اثرات مضرى بر سلامتى انسان داشته باشد. اين مسئله به ويژه در مورد انتقال ژن هاى مقاوم نسبت به آنتى بيوتيك در توليد موجودات اصلاح ژنتيكى شده (GMOs) مطرح است. كاربرد بيوتكنولوژى بدون به كار بردن ژن هاى مقاوم آنتى بيوتيكى مسئله اى است كه توسط تابلوى كارشناسى FAO و WHO به تازگى مورد تاكيد قرار گرفته است.
پيوند بين دو نژاد يا دوگونه: تغيير مكان ژن ها از گياهان اصلاح ژنتيكى شده به غلات مرسوم يا ديگر گونه هاى موجودات را مى گويند. مخلوط شدن غلات مرسوم با غلات اصلاح ژنتيكى شده ممكن است تاثير غيرمستقيمى بر سلامتى و ايمنى غذا داشته باشد. امكان پذيرى و روش هاى كنترل بعد از فروش محصولات غذايى اصلاح ژنتيكى شده مسئله اى است كه مورد بحث است.
۶- چگونه تشخيص خطر در مورد محيط زيست انجام مى گيرد؟
تشخيص خطرات زيست محيطى، موجود اصلاح ژنتيكى شده و نيز محيط زيست دريافت كننده را پوشش مى دهد. پروسه تشخيص شامل ارزيابى خصوصيات موجودات اصلاح ژنتيكى شده، اثر آن و ثبات آن در محيط زيست و در رابطه با مشخصات اكولوژيكى محيط زيستى است كه موجود جديد به آن معرفى شده است. اين تشخيص همچنين شامل اثرات ناخواسته اى است كه مى تواند ناشى از الحاق ژن جديد به ماده ژنتيكى آن موجود باشد.
۷- چه نكاتى در رابطه با محيط زيست مورد توجه قرار مى گيرد؟
توانايى فرار موجود اصلاح ژنتيكى شده و معرفى ژن هاى مهندسى شده به جمعيت هاى وحشى، دوام ژن بعد از برداشت محصول موجوداتى كه مورد نظر ما نيستند مانند حشرات غير آفت به محصول اين ژن، پايدارى ژن، كاهش در طيف ديگر گياهان، شامل كاهش تنوع زيستى، افزايش استفاده از مواد شيميايى در كشاورزى، جنبه هاى ايمنى زيست محيطى غلات اصلاح ژنتيكى شده به طور قابل توجهى در رابطه با شرايط محلى تغيير مى يابد.
تحقيقات كنونى بر مسائلى تمركز دارند كه از آن جمله مى توان به موارد زير اشاره كرد:
نتايج بسيار زيان بار در تنوع زيستى گياهى و حيات وحش، كاهش استفاده از تجربه مهم گردش غلات در برخى از شرايط محلى و انتقال ژن هاى مقاوم نسبت به علف كش ها به ديگر گياهان.
۸- آيا غذا هاى اصلاح ژنتيكى شده ايمن هستند؟
موجودات مختلف اصلاح ژنتيكى شده شامل ژن هاى متفاوتى هستند كه به روش هاى گوناگون در آنها جاى گرفته است. اين بدان معنى است كه تك تك غذا هاى اصلاح ژنتيكى شده و ايمنى آنها مى بايست ارزيابى شوند و ارائه اظهارات كلى در مورد همه غذاهاى اصلاح ژنتيكى شده امكان پذير نيست. غذا هاى اصلاح ژنتيكى شده موجود در بازارهاى بين المللى، جست وجوى خطر را پشت سر گذاشته و به نظر نمى رسد كه خطرى براى سلامتى انسان داشته باشند. به علاوه هيچ اثرى مبنى بر نتيجه مصرف اين مواد غذايى توسط جمعيت همگانى در كشور هايى كه اين مواد در آنها تاييد شد ه اند، يافت نشده است. كاربرد مداوم جست وجوهاى خطر مبنى بر اصول codex و كنترل بعد از فروش پايه ارزيابى ايمنى غذا هاى اصلاح ژنتيكى شده را تشكيل مى دهند.

روزنامه شرق