شايد سطح تيتان خشك باشد

مگى مك كى
ترجمه: الهيار اميرى

رصدهاى اخير تيتان به كمك تصاوير مادون قرمز، نشان مى دهد سطح عمده اين قمر خشك خشك است. اين پژوهش كه نتايج كاوشگر كاسينى را نيز تاييد مى كند حاكى از آن است كه مطالعات رادارى پيشين، نشانه هايى از وجود مايعى را كشف كرده كه سال ها پيش از ميان رفته است. بر مبناى اين مطالعات به نظر مى رسد سطح اين قمر غول پيكر از درياهاى متان پوشيده شده است. در سال هاى ۱۹۸۰ و ،۱۹۸۱ كاوشگرهاى دوگانه ويجر دريافتند قسمت عمده جو ضخيم تيتان از متان تشكيل شده است. بنابر همين يافته ها حدسياتى مطرح شد كه بر مبناى آن اين گاز از درياهاى متان مايع بازتوليد مى شود، چون در غيراين صورت اشعه فرابنفش طى ۱۰ ميليون سال (بخش كوچكى از تاريخ ۵/۴ ميلياردساله تيتان) اين اتمسفر را از بين مى برد. در سال ۲۰۰۳ رصدخانه آرسيبو (Arecibo) در پورتوريكو، تيتان را با استفاده از رادار و امواج راديويى ۱۳ سانتى متر رصد كرد. سطح ۱۲ ناحيه از ۱۶ ناحيه تحت مطالعه، بسيار يكدست و بازتابى بود، بنابراين به نظر مى رسيد اين نواحى توسط مايعى پوشيده شده است.
• بررسى يافته ها
از سال ۲۰۰۴ با نزديك شدن كاسينى به تيتان، اشكال شگفت انگيزى مبنى بر وجود مايع بر سطح اين قمر كشف شد. براى نمونه كانال هاى تيره و رودخانه مانندى كه كاوشگر هويگنس هم بود از وجود چنين كانال هايى كنار محل فرودش خبر مى داد. اما دوربين هاى مرئى و مادون قرمز كاسينى، در دريافت بازتاب هاى مورد انتظار از سطح مايع، ناكام ماندند. اين ابزارها پرتوهايى با طول موج هاى بين ۲۵/۰ تا ۵ ميكرون (چند ميليونيم متر) دريافت كردند كه مشابه يافته هاى اخترشناسان با پرتو مادون قرمز ۱/۲ ميكرون، در رصدخانه كك (Keck) هاوايى است. «رابرت وست» دانشمند و محقق آزمايشگاه پيشرانش جت ناسا در پاسادنا مى گويد: «قبل از كاسينى ما انتظار داشتيم حجمى وسيع از مايعى سطحى را ببينيم، شايد با عمق متوسط ۱۰۰ متر. اما اكنون خبرى از آن نيست و پذيرفتن اين سخت است.»
• اقيانوس هاى در حال تبخير
اين پژوهش براى مشاهدات متناقض چندين راهكار ارائه مى دهد. «وست» در اين رابطه مى گويد: «شايد زمانى مخلوط آب و آمونياك مايع بر سطح تيتان جريان داشته و منجمد شده است. در اين صورت سطح تيتان با معيار رادارى، يكدست ولى با معيارى كه ما مى بينيم ناهموار به نظر مى رسد.» يا شايد رادار لايه نسبتاً هموارى از مواد آلى را رصد كرده كه از تبخير رودها يا درياهاى هيدروكربنى برجاى مانده اند و همين شرايط روى تيتان را توضيح مى دهد. احتمال سوم هم اين است كه ذرات آلى موجود در غبار جوى، با گذشت زمان از جو تيتان فرونشسته و به كمك باد به نواحى پست تر راه يافته و آنها را هموار كرده است.با اين حال عدم وجود متان مايع به صورت گسترده، پرسش هاى متعددى را درباره منشاء گاز متان در جو اين قمر مطرح مى كند. «وست» عقيده دارد فعاليت هاى زمين گرمايى در زير سطح تيتان، ممكن است باعث گرماى اين قمر يخ بسته و رهاسازى پيوسته متان به جو شود. «وست» به ايده دور از انتظار ديگرى نيز اشاره مى كند كه در آن «پديده خروج گاز» با حجمى وسيع و طى ۱۰ ميليون سال، باعث گرم شدن سطح درونى تيتان و در نتيجه رهاسازى متانِ به دام افتاده در يخ هاى آنجا شده است. حتى اگر به احتمال بسيار بعيد، وجود حيات منشاء گاز متان باشد، تيتان فوق العاده سرد است.
روزنامه شرق