عبور از يك مانع سخت
لورا تانگلى
ترجمه: زينب همتى
به نظر مى رسد اين روزها بررسى ارزش هاى اخلاقى در پرندگان به موضوعى داغ و هيجان انگيز براى بررسى و مطالعه عميق تبديل شده باشد. به منظور بررسى ميزان پايبندى و وفادارى به همسر در شاه باز شرقى، پرندگان شكارى بزرگ و بومى آسياى ميانه، گروهى از دانشمندان نزديك به ۸ سال تمام و به طور مخفيانه پرهاى اين پرندگان كه در نزديكى آشيانه شان در شمال قزاقستان بر روى زمين ريخته شده بود را جمع آورى كردند. پس از استخراج DNA پرها و تجزيه و تحليل آنها مشخص شد كه طى اين دوره ۸ ساله حتى يك عقاب نيز از جفتش جدا نشده است. اين درجه از تك همسرى معمولاً در ميان پرندگان غير معمول است.
•••
زيست شناسان در ابتدا گمان مى كردند كه اغلب پرندگان، و نه همه آنها، تك همسر هستند. اما طى دهه گذشته اين فرضيه با توجه به مشاهدات به عمل آمده و آزمايش هاى صورت گرفته بر روى نر و ماده هايى كه با كمك يكديگر آشيانه ساخته و از جوجه هاى خود مراقبت مى كردند، واژگون شد. در واقع پس از گرفتن نمونه خون از اين پرندگان و بررسى نسبت پدرى در آنها مشخص شد كه بسيارى از اين پرندگان، تك همسر نبوده و معمولاً به جفت خود وفادار نيستند.
لازم به ذكر است كه در بيش از ۷۵ درصد از گونه پرندگان پژوهشگران كشف كرده اند كه جوجه ها داراى دو يا تعداد بيشترى پدر هستند.
از آنجا كه گرفتن نمونه خون از پرندگان شكارى بزرگ كار چندان ساده اى نيست بنابراين پرندگان بزرگى همچون عقاب ها مورد آزمايش خون قرار نگرفتند. زيست شناسان معتقدند كه پرندگان شكارى بزرگ برخلاف پرندگان آوازخوان كوچك ممكن است تك همسر باشند. چرا كه پرندگان شكارى بزرگ نسبت به پرندگان آواز خوان كوچك عمر طولانى ترى داشته و پرندگان نر نيز معمولاً انرژى قابل توجهى را صرف مراقبت از جوجه ها و جفت هاى خود مى كنند.
«اندرو دى وودى» استاديار ژنتيك دانشگاه پوردو معتقد است كه پرندگان شكارى پرندگانى وحشى و بزرگ بوده كه مجهز به چنگال و منقارهاى خميده نوك تيزى هستند. «اگر اين پرندگان با حقه و كلك به دام بيفتند، واكنشى كه نشان مى دهند بسيار شديد خواهد بود.» براى به دست آوردن نمونه DNA شاه بازهاى قزاقستان، «تاد كازنر» مدير اجرايى حفاظت و تحقيقات صحرايى پتزبورگ، نزديك به ۸ سال با كمك همكار خود «ايوگنى براگين» پرهاى اين پرندگان را در ايالت نورزوم قزاقستان جمع آورى كرد.
اين مطالعه كه توسط انجمن حفاظت از حيات وحش تامين اعتبار شد، بخشى از يك پروژه بزرگ براى بررسى و حمايت از ۴ گونه عقاب در خطر انقراض است كه در يك منطقه حفاظت شده زندگى مى كردند. در خارج از منطقه حفاظت شده جمعيت اين پرندگان شكارى در نتيجه پاك تراشى جنگل، شكار، مسموميت و ربوده شدن تخم هاى آنها توسط شكارچيان به شدت كاهش يافته است. در ادامه دكتر «كازنر» پرهاى جمع آورى شده را به پوردو، جايى كه «جيمى رودنيك» دانشجوى كارشناسى ارشد مشغول تحقيق و فعاليت در اين زمينه بود، فرستاد. رودنيك نوك پرها را قيچى كرده و در ادامه اقدام به استخراج DNA آنها كرد. وى مى گويد: «من پروفايل ژنتيكى جوجه ها را با نمونه هاى به دست آمده از پرندگان بالغ مقايسه كردم تا متوجه شوم كه آيا اين جوجه ها واقعاً فرزندان اين پرندگان هستند يا خير؟ در هر مورد مى ديدم كه پرندگان بالغ واقعاً والدين جوجه ها هستند.» نتايج تحقيقات او بسيار جالب توجه است چرا كه با آزمايش DNA توانست به جاى رد كردن فرضيه تك همسرى در اين پرندگان آن را به اثبات برساند: شاه بازهاى شرقى به جفت هاى خود وفادار بوده و تك همسرند.
براى زيست شناسان حفاظتى همچون دكتر كازنر اين تحقيق از اين جهت اهميت دارد كه براى به دست آوردن نمونه DNA پرندگان ديگر نيازى به استفاده از تكنيك هاى آزار رساننده به آنها نيست. به اعتقاد وى: «با كمك اين روش ما مى توانيم پرندگان را بدون اسير ساختن يا وارد كردن هرگونه استرسى به آنها مورد بررسى و مطالعه قرار دهيم. اين مسئله به ويژه در مورد بررسى و مطالعه گونه هايى كه در خطر انقراض قرار دارند از اهميت خاصى برخوردار است.»
«ديويد ويلكاو» پروفسور اكولوژى و زيست شناسى تكاملى پرينستون كه نزديك به ۲۰ سال از عمرش را صرف مطالعه و بررسى گونه هاى در خطر انقراض كرده است معتقد است كه اين شيوه بسيار منحصر به فرد بوده و مى توان آن را «عبور از مانع سخت» ناميد. وى در ادامه مى افزايد: «جمع آورى پرها روشى فوق العاده مهم براى به دست آوردن اطلاعات در زمينه هايى است كه با روش هاى معمول ديگر به سختى مى توان به آنها دست يافت.» صرف نظر از اطلاعاتى كه از طريق جمع آورى پرها و استخراج DNA آنها مى توان به دست آورد، نمونه هاى DNA به دست آمده به حفاظت از گونه هاى در خطر كمك شايانى مى كنند زيرا به دانشمندان اين اجازه را مى دهند تا نمونه هاى آنها را شناسايى كنند و تغييراتى كه در طول زمان در جمعيت آنها صورت مى گيرد مورد پايش قرار دهند. شناسايى عقاب هاى در خطر انقراض بسيار مشكل است زيرا اين پرندگان بسيار شبيه يكديگر هستند. به گفته رودنيك: «شما حتى نمى توانيد پرنده نر را از پرنده ماده تشخيص دهيد.»
جمع آورى نمونه پرها نه تنها راحت تر از گرفتن نمونه خون- هم براى پرنده و هم براى زيست شناس- است بلكه بسيار كار آمدتر نيز هست. دكتر «دى وودى» در اين زمينه مى گويد: «بالاخره روزى مى رسد كه شما مى توانيد به جاى به دام انداختن پرندگان و گرفتن نمونه خون از آنها با جمع آورى پرهايشان، به نمونه DNA بيشترى دسترسى پيدا كنيد.»
NewYorkTimes,Jul.2005
روزنامه شرق
يعنى ۱۰ ميليارد سال، ساطع مى كند بيشتر باشد. اين انفجار كه سه دقيقه به طول انجاميد روز چهارم سپتامبر ۲۰۰۵ توسط تلسكوپ فضايى «سوئيفت» (Swift) و شمارى از رصدخانه هاى زمينى ثبت شد و احتمالاً ناشى از مرگ يك ستاره عظيم و ريزشى درونى كه آن را به يك سياهچاله بدل مى كند، بوده است. دانشمندان با استفاده از اندازه گيرى «گرايش سرخ» اين انفجار، فاصله آن از زمين را ۱۳ ميليارد سال نورى رقم زده اند. از «گرايش سرخ» براى اندازه گيرى فاصله هاى كيهانى استفاده مى شود و نمايانگر ميزان گرايش نور جرم فضايى به سوى گستره سرخ طيف الكترومغناطيسى در طول سفر درازش در كيهان است. شىء هرچه دورتر باشد «گرايش سرخ» آن بيشتر است. دانشمندان با مطالعه اجرام واقع شده در اين فاصله سعى دارند شرايط اوليه كيهان را درك كنند. اين انفجار متعلق به دورانى است كه نخستين ستارگان و كهكشان ها با گذشت يك ميليارد سال از انفجار بزرگ تازه تشكيل شده بودند. كيهان برخلاف وضعيت امروزى آن كه مملو از مجموعه عظيمى از توده هاى ناهموار خوشه هاى كهكشانى است، در دوران نوجوانى اش هموار و همگن بود. بررسى پديده هايى چون انفجار اخير اشعه گاما در افق هاى دوردست جهان قابل رويت، به منجمان كمك مى كند چگونگى تكامل كيهان را درك كنند. تصور مى شود كه در جريان انفجار بزرگ تنها عناصر هيدروژن و هليوم توليد شده و ساير عناصر به تدريج در داخل نخستين ستارگان پديد آمده باشند.
ستارگان اوليه احتمالاً بسيار متفاوت از ستارگان امروزى بوده اند. براى مثال دانشمندان تصور مى كنند كه آنها بسيار عظيم تر از ستارگان كنونى بوده اند. دكتر «نيال تنوير» از دانشگاه هرتفورشاير كه از محققان تلسكوپ فضايى «سوئيفت» است به بى بى سى گفت: «ما با بررسى آثارى كه پس از انفجار آن ستاره هاى نخستين به جا مانده است مى توانيم به هويت آنها پى ببريم.» دانشمندان در چهار قاره جهان با استفاده از تلسكوپ هاى گوناگون انفجار اخير و تابش به جا مانده از آن را درحالى كه به تدريج محو مى شود زير نظر گرفته اند. منجمان در نظر دارند از تلسكوپ فضايى هابل براى رصد آن در پايان ماه جارى استفاده كنند، هرچند انتظار مى رود تا آن زمان به شدت كمرنگ شده باشد.
اين تصوير كه توسط دوربين HRSC فضاپيماى مارس اكسپرس ناسا گرفته شده آتشفشان «بيبليس پاترا» را در بخش غربى ارتفاعات نارسيس مريخ نشان مى دهد. HRCS اين تصوير را در مدار ۱۰۳۴ كيلومترى از سطح مريخ و با تفكيك ۸/۱۰ متر در هر پيكسل تهيه كرده كه در آن ناحيه «بيبليس پاترا» در ۲ درجه شمالى و ۲۳۶ درجه شرقى واقع شده و موقعيت آن در ميان «اليمپوس مونس» و كوهستان نارسيس قرار دارد. آتشفشان «بيبليس پاترا» داراى ۱۷۰ كيلومتر طول و پهناى ۱۰۰ كيلومتر است كه در مجموع محيطى برابر ۳ كيلومتر را در سطح مريخ اشغال كرده است.
پروژه ها در متن اصلى نسخه بين المللى نرم افزارهاى مربوط (در صورت وجود) قرار گرفته و از طريق سايت projects.farsilinux.org نيز قابل دسترس است. اين پروژه ها كه شامل ۵ پروژه است در بهار سال ۸۲ اعلام عمومى شد كه هدف كلى اين پروژه ها تهيه پايه هاى لازم براى استفاده زبان فارسى در محيط «گنو - لينوكس» بوده است. پروژه هاى فوق در بهار سال ۸۳ به پايان رسيد كه شامل مرتب سازى فارسى، جست وجوى نادقيق فارسى، نيازهاى شرايط محلى فارسى ايران، الگوريتم دوجهته «اتصال يونى كد»، تقويم رسمى ايران، صفحه كليد فارسى ايران، حروف چينى با استاندارد «اوپن تايپ» و قلم مرجع بوده است. اين مركز به نمايندگى از شوراى عالى انفورماتيك در بيستم اسفندماه سال ۸۲ به صورت رسمى براى ۸ پروژه ديگر اعلان مناقصه كرد كه برخى از آنها به پايان رسيده است و برخى ديگر مراحل پايانى خود را طى مى كند.
اخترشناسان به تازگى توانستند حركت هاى يك تپ اختر را رديابى كرده و براى اولين بار اندازه گيرى هاى مستقيمى از سرعت خارق العاده آن به دست آورند.B1508+55 يك ستاره نوترونى چرخنده يا تپ اختر است. اخترشناسان به تازگى اين تپ اختر را كه در فاصله ۷۷۰۰ سال نورى از زمين قرار دارد رديابى كرده اند. دانشمندان با استفاده از آرايه تلسكوپى بسيار بزرگ و اندازه گيرى پرتوهاى قوى كه از اين تپ اختر گسيل مى شود هم موقعيت و هم سرعت آن را به دست آوردند. آنها مسير حركت اين تپ اختر را در آسمان كشف كردند (به تصوير دقت كنيد) و دريافتند كه تپ اختر مذكور از انفجار يك ابرنواختر در ۵/۲ ميليون سال قبل در صورت فلكى سيگنوس به وجود آمده است. شامى چاترجى از مركز اخترشناسى راديويى ملى (NRAO) و بخش اخترفيزيك هاروارد- اسميت سونيان در اين باره مى گويد: «مى دانيم انفجار ابرنواختر مى تواند به تشكيل چنين ستاره هاى نوترونى منجر شود، اما سرعت بسيار زياد اين جرم وراى دانسته هاى كنونى ما است.» اين تپ اختر هم اكنون با سرعت هزار كيلومتر در حال ترك كهكشان راه شيرى است. والتر برسيكن يكى از اخترشناسان NRAO مى گويد: بيشتر تخمين هاى قبلى ما در مورد سرعت هاى ستاره هاى نوترون به فاصله آن بستگى داشت كه ما آن را به طور تقريبى مى دانستيم. اما در اين مورد خاص به اندازه مستقيم و دقيقى از فاصله اين تپ اختر دست يافتيم، بنابراين مى توانيم سرعت آن را مستقيماً به دست آوريم. اين اطلاعات مى تواند به اخترشناسان كمك كند تا دريابند چه فرآيندهاى ديگرى علاوه بر ابرنواختر اوليه در صورت وجود، در سرعت فوق العاده B1508+55 نقش دارند.
بازگشت موفق ديسكاورى به زمين از عوامل اين خوشبينى است. مايكل گريفين رئيس ناسا گفت كه اين آژانس به سختى تلاش خواهد كرد تا در سال جارى بار ديگر به فضا بازگردد چرا كه عمليات عمرانى مهمى هست كه بايد روى ايستگاه بين المللى فضايى انجام شود. ناسا تاريخ بعدى براى پرتاب شاتل را در اواخر ماه سپتامبر تعيين كرده است كه چندان قطعى نيست و گريفين گفت پرتاب تا زمانى كه همه چيز آماده نيست انجام نخواهد شد. شاتل ديسكاورى با پايان دادن به ماموريت ۱۴ روزه خود در ايستگاه بين المللى فضايى صبح روز سه شنبه به سلامت در كاليفرنيا به زمين نشست. اين نخستين پرتاب شاتل از زمان فاجعه سقوط كلمبيا در فوريه ۲۰۰۳ بود. ديسكاورى در دوره منتهى به پرتاب و در جريان آن با مشكلات مختلفى روبه رو شد كه از آن جمله لق شدن «ملاط» پر كننده شكاف ميان كاشى هاى ضد حرارتى سطح شاتل بود. اما مهمترين مشكل كه باعث شد ناسا بار ديگر تصميم به زمين گير كردن ناوگان شاتل بگيرد تكرار مشكل عايق مخزن سوخت خارجى بود. مشخص شد كه در جريان پرتاب، قطعات بزرگ عايق از پنج نقطه مخزن سوخت نارنجى رنگ شاتل جدا شد. در اين مورد از بخت بلند ظاهراً هيچ كدام از قطعات به بدنه شاتل برخورد نكرد اما همين مشكل بود كه دو سال و نيم پيش به فاجعه كلمبيا منجر شده بود. اين درحالى است كه ناسا دو سال و نيم گذشته را از جمله صرف طراحى مجدد مخزن سوخت كرده است. پالاب گش خبرنگار علمى بى بى سى مى گويد نخستين سئوالى كه دكتر گريفين رئيس ناسا، بايد به آن پاسخ دهد اين است كه مشكل مربوط به عايق چطور ممكن است دوباره روى داده باشد، حادثه اى كه مى توانست براى فضانوردان بالقوه مرگبار باشد. به گفته خبرنگار ما پرسش مهم تر براى گريفين اين است كه ناسا با چه سرعتى مى تواند به رفع اين مشكل بپردازد تا مانع پروازهاى بعدى نشود. دكتر اندرو كوتس از «يونيورسيتى كالج» لندن مى گويد: «با توجه به مشكلاتى كه پيش آمد فكر مى كنم ممكن است ما شاهد آخرين پرواز شاتل و آخرين بازگشت شاتل در مقطع فعلى بوده باشيم.»
«نه تنها در مورد عايق مشكل وجود دارد بلكه سيستم الكترونيكى فضاپيماها نيز كهنه شده است، بنابراين به عقيده من ممكن است مجبور شويم مدتى منتظر بمانيم تا آنها دوباره پرواز كنند.» قرار است ناوگان شاتل در سال ۲۰۱۰ بازنشسته شود و پس از آن نسل بعدى فضاپيماها معرفى خواهد شد. مايكل گريفين در ماه مه به يك كميته مجلس سناى آمريكا گفت: «شاتل ذاتاً پرنده اى ناقص است. اين فضاپيما حاوى سيستمى براى فرار خدمه در مواقع ضرورى نيست.» وى افزود: «همه ما مى دانيم از آنجا كه محصول كار انسان نمى تواند بى نقص باشد، دير يا زود حادثه ديگرى در انتظار شاتل است. مى خواهم شاتل را پيش از آنكه كار به آنجا بكشد بازنشسته كنم.» خبرنگار بى بى سى مى گويد هرچند ناسا با كامل كردن ماموريت ديسكاورى بر مانعى عمده فائق آمده، اما مشكلات آژانس فضايى آمريكا ممكن است تازه شروع شده باشد.
