نگاهى به سوانح هواپيماى سى-۱۳۰

ركول آسمان

بهروز حاجيان


حادثه غم انگيز سه شنبه گذشته بزرگترين سانحه هوايى جمهورى اسلامى ايران پس از سقوط ايرباس A300 در سال ۱۳۶۷ است. حادثه اى كه بار ديگر به مانند سال هاى گذشته تلنگرى بود بر اينكه يادمان نرود ناوگان هوايى كشور و سياست هاى حاكم بر آن در تمامى سطوح نياز به بازنگرى، ترميم و اصلاح دارد، اما اين بار به بهاى زندگى ارزشمند ۱۲۸ تن از هموطنان عزيزمان. اين روند تا به كجا ادامه دارد خدا مى داند. اين بار مركب مرگ هواپيماى سى-۱۳۰ بود. هواپيمايى كه به ادعاى سازندگان آن يكى از ايمن ترين هواپيماهاى ترابرى موجود است. تداوم توليد طى بيش از نيم قرن، برنامه ريزى كمپانى سازنده به منظور ادامه توليد تا چند دهه آينده و به كارگيرى آن در بيش از ۶۰ كشور شاهدى بر اين ادعاست. در اين نوشتار نگاهى خواهيم داشت از زبان آمار به برخى سوانح مربوط به اين غول پرنده و با اميد به اينكه شاهد حوادثى از اين نوع در كشور عزيزمان نباشيم.
• • •
۲۳ آگوست سال ۱۹۵۴ ميلادى، ۴۵/۲ عصر، آسمان غبارآلود شمال كاليفرنيا پذيراى نخستين پرواز غول آهنينى بود كه C-130 يا هركولس (Hercules) ناميده شد. نامى كه نشان از هيبت و توانمندى اين مخلوق جديد كمپانى لاكهيد (Lockheed) داشت. مديران ارشد لاكهيد در آن بعدازظهر تنها به قرارداد فروش صد فروند هركولس به نيروى هوايى ايالات متحده به منظور به كارگيرى در اهداف ترابرى مى انديشيدند. آنان هرگز تصور عنوان طولانى ترين تداوم توليد در بين هواپيماهاى نظامى را براى اين غول ۳۸ تنى نمى كردند. لاكهيد در طول نيم قرن گذشته ۲۲۶۲ هركولس به۶۰ كشور صادر كرده است. اين كمپانى با هركولس پيروز رقابت با سه كمپانى بزرگ ديگر (بوئينگ، داگلاس و فيرچيلد) در فراخوان نيروى هوايى به منظور ساخت پرنده اى براى مقاصد ترابرى در شرايط سخت بود. سرپرستى تيم طراحى هركولس در لاكهيد به «ويليس هاوكينز» واگذار شد. نتيجه طراحى بسيار متفاوت با توليدات پيشين لاكهيد و ساير هواپيماهاى آن زمان با وظايف مشابه بود. توليد جديد مخالفان سرسختى در لاكهيد داشت. معروف ترين آنها «كلارنس جانسون» بود. وى يكى از نامى ترين طراحان لاكهيد بود كه در زمان طراحى درگير پروژه ديگرى شد. ارمغان عدم حضور او طراحى متفاوت و استثنايى هركولس بود. جانسون عقيده داشت ارائه طرح جديد در پاسخ به فراخوان نيروى هوايى و ساخت آن سبب از دست رفتن اعتبار و نابودى لاكهيد خواهد شد. به رغم اظهارنظر تند جانسون ولى با پافشارى تيم طراح، لاكهيد طرح اوليه هركولس را ارائه كرد. پيشنهاد لاكهيد پذيرفته شد و با اعلام نيروى هوايى، شركت لاكهيد موظف به ساخت دو نمونه واقعى براى انجام آزمون هاى متداول شد. لاكهيد پس از آن بعدازظهر و در طول نيم قرن گذشته حدود ۷۰ مدل مختلف از هركولس را با وظايف متفاوت توليد كرده است. هركولس بازوى اصلى ارتش آمريكا در طول جنگ ويتنام محسوب مى شد. مأموريت هاى سخت و غيرممكنى توسط اين غول پرنده انجام شده است. اين پرنده همچنين ركورددار طولانى ترين تداوم توليد در بين هواپيماهاى نظامى است. اين غول آهنين به رغم توانمندى هاى غيرقابل انكار و انجام مأموريت هاى متعدد در طول ۵۰ سال گذشته در نقاط مختلف دنيا، از حيث سوانح هوايى نيز همواره خبرساز بوده است. سقوط هركولس متعلق به نيروى هوايى پاكستان هنگام انتقال «محمد ضياءالحق» رئيس جمهور فقيد آن كشور به همراه سفير كبير آمريكا و ۲۸ همراه در هفدهم آگوست سال ۱۹۸۸ ميلادى در حوالى «باهاوالپور» (Bahawalpur) لحظاتى پس از برخاستن به سبب خرابكارى در سيستم هاى ناوبرى، برخورد هركولس متعلق به نيروى هوايى ونزوئلا به كوه هاى مجاور پايگاه هوايى «لاجس» در پرتغال هنگام حمل ۵۸ غيرنظامى (و ۱۰ نفر كادر پروازى) از اعضاى گروه سرود دانشگاه «اورفئان» ونزوئلا در سوم سپتامبر ۱۹۷۶ به سبب شرايط بد هوا، باران سنگين و تندباد و در نهايت كسب سه جايگاه در بين صد مورد از ناگوارترين سانحه هاى هوايى تاريخ (جايگاه هاى ۵۵ ، ۵۸ و ۷۹ به ترتيب با ۱۵۸ ، ۱۵۵ و ۱۳۴ كشته) هركولس را به يك خبرساز در عرصه سوانح هوايى بدل كرده است. اولين سقوط هركولس به يك فروند -130 A C از ناوگان نيروى هوايى ايالات متحده مربوط مى شود كه در سال ۱۹۵۸ ميلادى صورت گرفت. اين هواپيما در منطقه ارمنستان توسط جنگنده هاى شوروى سابق سرنگون شد. در جنگ ويتنام و بين سال هاى ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۲ حدود ۵۰ فروند هركولس در اثر حادثه و يا توسط نيروهاى ويتنام سرنگون شده اند. در طول نيم قرن گذشته حدود ۱۹۲ سقوط و سانحه هوايى و كشته شدن ۲۵۱۹ سرنشين نظامى و غيرنظامى براى هركولس ثبت شده است. لاكهيد پس از نيم قرن توليد هركولس همچنان چشم به آينده دارد و با توليد مدل جديد اين پرنده (J C-130 ) كه مجهز به ملخ شش تيغه اى، موتورهاى پرقدرت تر، كابين كاملاً ديجيتالى، كادر پروازى كمتر و ضريب اطمينان بالاتر است، اميدوار است بتواند تا چند دهه ديگر به توليد اين هركول آسمان ها ادامه دهد.
منابع:
۱-Walter J. Boyne, »Immortal Hercules«, AIR FORCE Magazine, Aug.۲۰۰۴
۲-http://planecrashinfo.com
۳-http://aviation-safety.net
۴-www.airsafe.com
روزنامه شرق