چرا گل ها بوى خوش توليد مى كنند

توليد مثل موفق

گل هاى تعداد زيادى از گونه هاى گياهى بو توليد مى كنند. اين بو نوعاً تركيب پيچيده اى از ذرات مولكولى با وزن كم است كه توسط گياهان به درون اتمسفر ساطع مى شود. ساختمان اين ذرات، رنگ و بوى آنها فاكتورهاى بسيار باارزشى در جذب حشرات گرده افشان به سمت گياه مورد نظر هستند. گرچه تعداد زيادى از گل ها داراى رنگ و شكل يكسانى هستند اما نمى توان دو گل را يافت كه داراى بوى عين هم باشند و علت اين مسئله نيز به تنوع فراوان ذرات فرار، فراوانى نسبى آنها و ميان كنش بين آنها باز مى گردد. بنابراين مى توان گفت اين بوى گل است كه حشرات گرده افشان را به سمت گل هايى كه داراى شهد يا گرده مورد علاقه آن حشره هستند، هدايت مى كند. مواد فرار آزاد شده توسط گياهان، هم در فواصل نزديك و هم در فواصل دور انتشار مى يابند و به اين ترتيب نقش كليدى خود در مكان يابى و انتخاب گل ها به وسيله حشرات، به ويژه گل هايى كه توسط شب پره ها گرده افشانى مى شوند، را به نحو احسن انجام مى دهند. وقتى كه به اين نقش، كمك به حشراتى كه در طول شب اقدام به تغذيه مى كنند را اضافه كنيم، مى بينيم كه بوى توليد شده توسط گياهان، مهم ترين عامل جذب حشرات گرده افشان به سمت گل ها و كمك به گرده افشانى آنهاست.گونه هايى كه توسط زنبورها و مگس ها گرده افشانى مى شوند معمولاً داراى بوهاى شيرينى هستند در حاليكه گل هايى كه توسط سوسك ها گرده افشانى مى شوند داراى بوى بيات، تند و يا ميوه اى هستند.در خصوص اينكه چگونه حشرات به ذرات يافت شده در رايحه هاى گياهى پاسخ مى دهند، اطلاعات ناچيز و اندكى در دست است اما واضح است كه آنها قادرند ميان تركيب هاى بويايى پيچيده، تمايز و تفاوت قايل شوند. علاوه بر اين مواد فرار گياهى براى جذب حشرات به سمت گل ها و هدايت آنها به سمت منابع غذايى موجود در داخل گل بسيار مورد نياز هستند چرا كه به حشرات اين امكان را مى دهند كه بتوانند ميان گونه هاى مختلف گياهى و حتى ميان گل هاى يك گونه گياهى حق انتخاب داشته باشند. به عنوان مثال، گونه هاى گياهى خويشاوند كه براى گرده افشانى خود نيازمند انواع حشرات هستند، بسته به حساسيت بويايى يا سليقه حشره گرده افشان، بوهاى مختلفى را از خود توليد مى كنند.با كمك بوى خوش آزاد شده توسط گل ها، حشرات به آسانى به منبع غذايى ويژه خود دسترسى يافته و از طرف ديگر كارايى جست وجو براى يافتن غذا در آنها افزايش مى يابد. اين كار به نوبه خود، انتقال موفقيت آميز گرده (و بنابراين توليد مثل جنسى)كه براى گياه بسيار مفيد است را تضمين مى كند.گياهان تمايل دارند كه بوهاى خود را در مقادير بسيار بالا در محيط ساطع كنند حتى هنگامى كه گل ها آماده گرده افشانى بوده و يا هنگامى كه حشرات گرده افشان كاملاً فعال عمل مى كنند. گياهانى كه در طول روز اقدام به ساطع كردن مقدار زيادى بو از خود مى كنند معمولاً توسط زنبورها و يا پروانه ها گرده افشانى مى شوند در حالى كه گياهانى كه در طول شب اقدام به توليد بو مى كنند توسط شب پره ها و خفاش ها گرده افشانى مى شوند.در طول دوران رشد و نمو گياه، گل هاى تازه باز شده و جوانى كه از توانايى توليد گرده برخوردار نيستند معمولاً بوى كمى توليد مى كنند و نسبت به گل هاى مسن تر و رسيده تر، حشرات گرده افشان كمترى را به سمت خود جذب مى كنند.گلى كه به شكل كارآمد گرده افشانى مى شود به تدريج از كميت و كيفيت بويش كاسته مى شود تا شرايط براى گرده افشانى گل هايى كه هنوز مورد توجه حشرات گرده افشان قرار نگرفته اند فراهم شود. به اين ترتيب حشرات گرده افشان به سمت اين گل ها هدايت شده و از اين راه موفقيت توليدمثلى گياه مزبور نيز افزايش مى يابد.
ScientificAmerican.com,Apr.2005
ناتاليا دوداروا
ترجمه: زينب همتى روزنامه شرق